I.Dünya Savaşını Başlatan Suikast

20. Yüzyılın ilk büyük felaketi olarak kabul edilen Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasına neden olan suikastin üzerinden tam bir asır geçti.

Yüzyıllarca Osmanlı idaresinde kalmış olan Bosna-Hersek topraklarının idaresi 1878 Berlin Antlaşması Avusturya Macaristan’a bırakılmıştı. Ancak bölgedeki Müslüman ve Ortodoks kesim bu idareden memnun değillerdi.  1908 yılına gelindiğinde ise Osmanlı devletinin iç karışıklıklarından yararlanan Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek’i topraklarını ilhak etti.  Ancak Bosna-Hersek'te Avusturya-Macaristan'ın yönetiminden memnun olmayan ve burayı Sırbistan'ın bir parçası sayan önemli bir Sırp nüfus bulunmaktaydı.Bunlar Avusturya’nın hakimiyetini kabul etmiyorlardı.  Bölgedeki Sırplar bölgenin Avusturya hakimiyetinden kurtarılması amacıyla Mlada Bosna( Genç Bosna ) adıyla gizli bir örgüt de kurmuşlardı.

Genç Bosna -Kara El- Gavrilo Princip

Mlada Bosna, ‘Büyük Sırbistan’ ideali için mücadele eden milliyetçi Sırp örgüt ‘Kara El’ ile bağlantılıydı ve ondan destek alıyordu. Belgrad merkezli ''Kara El'' örgütünün başında ise aynı zamanda Sırbistan İstihbarat Servisi Şefi olan Dragutin Dimitriyeviç bulunuyordu. Dimitriyeviç'in başında bulunduğu örgüt, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahtı Ferdinand'ı öldürecek olan Genç Bosna örgütüne planlama ve lojistik destek sağlıyordu.

Gavrilo Princip de Avusturyalıları Bosna-Hersek'ten çıkarmayı amaçlayan Mlada Bosna’ya mensuptu. Dört arkadaşı ile Saraybosna'yı ziyarete gelecek olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtı Arşidük Franz Ferdinand'ı öldürmeyi planladılar. Ferdinand çeşitli askeri tatbikatlara katılmak ve Sırpların en büyük dini bayramı olan Vidovdan’da Viyeçnitsa’da bir konuşma yapmak üzere 28 haziran 1914 tarihinde tren yoluyla Bosna’ya geldi. Trenden sonra altı araçlık bir konvoyla Viyeçnitsa’ya hareket etti.

Suikastçılar de hazırlıklarını tamamlamışlar ve konvoyun geçiş güzergahında bulunan Drveniya ve Latin köprüsünde yerlerini almışlardı. Suikast başarısız olursa yanlarında taşıdıkları siyanürü içerek intihar edeceklerdi.

İlk suikast girişimi başarısız

Ferdinand'a yönelik ilk suikast girişimi, Drveniya Köprüsü'ndeki gruptan Nedeljko Çubrinoviç tarafından el bombası ile gerçekleştirildi. Ancak Çubrinoviç'in attığı el bombası, Ferdinand'ı taşıyan araçtan sekerek, bir arkasındaki aracın altında patladı. Patlamada araçta bulunan bir kişi yaralandı. Suikast teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlandığından, yakalanacağını anlayan Çabrinoviç telaş içinde yanında taşıdığı siyanürü içererek, kendisini hemen yakınındaki nehre attı. Ancak içtiği siyanür bozulduğundan ve nehrin yüksekliği çok az olduğundan, baygın bir halde askerler tarafından yakalandı. Suikast girişiminden yara almadan kurtulan Arşidük ve eşi ise arabalarıyla hızlı bir şekilde olay yerinden uzaklaşıp Saraybosna'da kalacakları yere geldiler.Suikastı yakın bir yerden izleyen Gavrilo Princip ve arkadaşları ise telaşa kapılarak  bulundukları yerden hızla uzaklaşarak ormana doğru kaçtılar.

Yaralıları ziyaret için yola çıktılar

Ferdinan suikast girişiminden kurtulmuştu. Ancak birkaç saat sonra, Bosna valisinin  tüm uyarılarına rağmen olayda yaralananları ziyaret etmek için hastaneye doğru yola çıktı. Bu sırada Gavrilo Princip de yemek yemek amacıyla şehir merkezine dönmüştü. Tam bu sırada karşısına Ferdinand ve eşinin arabası çıktı. Princip hemen silahına davranarak Ferdinand’ı vurdu. Ferdinand’ın boynundan girip çıkan kurşun aynı zamanda eşi Sophie’a ya isabet etti ve ikisi de olay yerinde öldüler.

Princip, suikastın hemen ardından kaçmaya çalışırken, çevredekiler tarafından yakalandı.Avusturya polisinin yaptığı çalışmalar sonucu suikast ile irtibatlı olan bir kişi daha yakalandı. Soruşturma sonucunda suikastta kullanılan silahın Sırbistan tarafından verildiği ortaya çıktı. Yakalanan suikastçılar Princip ve diğer iki arkadaşı mahkemeye çıkarılarak yargılandılar. Princip ve bir arkadaşı 20 yaşından küçük olduğundan idam cezası almaktan kurtuldu. 23 yaşında olan diğer arkadaşı ise idam edildi. Princip ise Prag’da bulunan Theresienstadt hapishanesine ömür boyu hapis cezası hükmü ile gönderildi. Ancak ömrü uzun olmadı. 4 yıl sonra tüberküloz hastalığından hayatını kaybetti.

Savaşın başlaması

Saraybosna'daki suikastın ardından, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırbistan'a bir ültimatom verdi. Sırbistan yönetimi, ültimatomun, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndan bir araştırmacının Sırbistan'a gelerek suikastla ilgili incelemelerde bulunmasına dair maddesini kabul etmedi.

Bu gelişme savaşın da ayak sesiydi. Tam bir ay sonra, 28 Temmuz 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan, Sırbistan'a savaş açtı. Ardından Rusya seferberlik ilan etti. Daha önce seferberliği savaş sebebi sayacağını ilan eden Almanya da Rusya'ya savaş ilan etti. Ardından Fransa, tarafsız olan Belçika'ya savaş açarken, 4 Ağustos 1914'te de Birleşik Krallık da Almanya'ya saldırdı. Böylece 4 yıl sürecek olan ‘büyük felaket’ başlamış oldu.

Ömer Aymalı / Dünya Bülteni - Tarih Dosyası